Gebruikersgegevens.

Het toverwoord is afstraling, en wel onder alle frequenties.
Helaas ben ik geen professional, maar heb me als hobbyist wel het een en ander aan ervaring opgedaan, alsook de problemen die om de hoek komt kijken. Dit geldt vor line arrays, maar clusteren van gewone topkasten is vaak ook een kunst op zich, met name wat de afstraling van de midden en hoge frequenties betreft.

Een probleem punt zie ik wel als je lange line arrays maakt, dat de high drivers meer versterker vermogen moeten verwerken (geen koppeling hoog), en dat kan weer lijden tot vervorming van compressie drivers. Soms moet je afkappen bij 13 Khz om verzadiging tegen te gaan. Helaas klinkt het dan minder open, maar de vervorming is wel wat lager.

Bij Ribbon Wave guides is dat veel minder en klinkt bij dezelfde SPL in het hoog op het gehoor toch een heel stuk zachter. Zelf prefereer ik de klank van Ribbons en zijn vanwege de smalle verticale afstralingshoek zeer geschikt voor line arrays.

TCMC

Line arrays zijn overal goed in te zetten en prima te besturen, maar is wel lastig in het begin.

Line arrays zijn niet in te zetten indien er geen ondersteunende software is. (Y-axis shooter, Viewpoint, Ease Focus etc).

Line arrays zijn ook goed in te zetten indien je uitgebreide metingen verrricht, maar dat is een hell of a job. Je moet o.a. de directivity weten van verschillende combinaties en zo een heel goed beeld kunnen vormen. Dit is erg ingewikkeld.

Wil je het simpel houden, houd het dan leiver op de contant curve arrays. Deze heof je niet in te stellen. Nadeel is het beperkt aantal kastjes wat je kan gebruiken als je grotere evenementen hebt.

Ik blijf liever bij het ouderwets clusteren van gewone topkasten waar nog steeds hele goede resultaten mee zijn te behalen.

Overigens heb ik in de praktijk vaak teleurstellende resultaten gehoord van line arrays, met name als er veel wind buiten is. In een feesttent gaat het wel prima en zelfs beter dan met gewone topkasten.

TCMC

Dit klopt inderdaad theoretisch indien de afstraling van de waveguide in het verticale vlak 0° is. In de praktijk kom je vaak rond de 16 KHz uit en geeft dit nog een prima klankbeeld in de hoogste regionen ondanks dat het in het hele luisterveld daar wel wat schommelingen zijn, maar die zijn niet zo storend. Overigens zal de afstraling in het vertical vlak nog wel enkele graden bedragen.

TCMC

Ooit zo'n bak gehad. Versterker is oerdegelijk en bijna niet kapot te krijgen. Kwaliteit ligt tussen Palladium en Vision MK2 (en de oude Vision)in.

De oude Vision (BST Liker 3600) heb ik ooit eens 2 Ohm stabiel gemaakt door het current limit netwerkje te wijzigen, en dat hield ie ook nog goed vol op de dummies, maar werd wel erg warm. Bij luidsprekers was dit wat minder.

TCMC

Leuk onderwerp.

Jammer genoeg ben ik op dit moment niet in staat om de filmpjes te bekijken.

Wel heb ik met line arrays mogen spelen. Een goede hulp is Ease Focus Software. Dit geeft je inzicht wat de akoestische uitwerking van een line array is.

Zelf heb ik de line arrays een op het gehoor en met Sia Smaart Live 5 proberen af te regelen, maar dat is een erg lastige klus als je de zaken vrij egaal over het hele luistergebied wilt laten klinken. Dit is nog erger dan het clusteren van meerdere topkasten bij elkaar.

Wil je de meeste herrie, dan kom je vaak op een kromme banaan uit.
Wil je in het verdere veld nog voldoende hoge tonen hebben, dan is de j-vorm het beste. Vaak kom je ook vrij stevige EQ's aan het toepassen.

Van de andere kant kun je globaal stellen dat de low-mid speaker inderdaad koppelen, en dat de waves guides vrij netjes op elkaar moeten aansluiten om lobbing effecten minimaal te houden.

Eenvoudige line arrays zijn de zogenaamde curve arrays, zoals de JBL VRX932. Dit is vaak insteken en spelen maar. De waves guides sluiten netjes op elkaar aan. Wel moet je bij meerdere kasten de gain van de high drivers wat opschroeven.

Toch ben ik ook van mening dat de line array een beetje gehyped is. Het doet moe ook denken aan de oude klankzuilen voor spraak installaties waarbij de horizontale spreiding vrij breed is en verticaal nogal smal. Mocht je in staat zijn om de line arrays goed aan te kunnen sturen, dan zijn er zeker vele toepassingen mogelijk, zelfs in lastige akoestische omstandigheden.

Verder denk ik nog aan zaken zoals delaying van elk kastje, zodat je de bundel bijvoorbeeld wat naar beneden kan sturen.

TCMC

Om de praktijk nog eens te onderstrepen. Sia Smaart Live 5 geeft hele goede hulp, met name bij fase en impuls metingen. Voor het merendeel heeft dat te maken dat de woofer en high driver niet in hetzelfde verticale vlak zitten. Oplossing is vaak delay tijden gebruiken of fase ompolen. Desnoods hogere orde filternetwerken gebruiken, met de Q-load spelen, kantelfrequenties uit elkaar schuiven of allpass netwerkjes toevoegen (passieve lattice, helemaal rampzalig).

TCMC

Zekers te weten dat een subsonic filter op de LEM zit. Je kunt hem zelf eenvoudig cre:eren zoals ik al eerder schreef. Voor een subwoofer zou ik dan ergens tussen de 30 - 40 Hz nemen (zelf gebruik ik meestal 35 Hz, BW-24). Het andere kantelpunt zou ik ergens tussen de 100 - 130 Hz instellen, LR-24).

Akoestiek van een zaal zpeelt zeker een rol en volgens mij is het goed te doen met geen of weinig EQ-ing.

TCMC

Volgens mij draai je binnen op de slaapkamer of woonkamer met de X-15. Dan klinkt die inderdaad erg fel. Mijn ervaring is zelfs dat je buiten zelfs iets te kort komt aan hoge tonen met de X-15 en ben ik ook van mening dat de X-15 voor PA gebruik prima werkt. Je zult later ook merken dat als er meer publiek komt, dat de extra hoge tonen van nature welkom zijn zonder dat de high driver over de nek gaat.

Wat je kunt doen is een hishelf 6 filter instellen met het kantelpunt op ca 7 Khz. De amplitude neem je dan terug tot -3 dB of verder naar wens. Uiteraard kun je ook het kantelpunt wat verschuiven tussen 3,5 - 10 kHz.

Mocht je te weinig lage tonen hebben, dan kun je een lowshelf 6 filter gebruiken en het kantelpunt op 75 Hz zetten en eventueel tot +6 dB bijregelen. Ook hier kun je met de frequentie wat naar onderen schuiven voor een diepere bas of hoger als je meer kick geluid wilt, maar dan gaat het hol klinken.

Vergeet ook de subsonic filter instelling niet. 45 Hz bij BW-12 tot BW-24 lijkt me prima.

TCMC

Poorten inkorten kan zeker helpen.
Overigens is een subsonic filter van rond de 40 Hz geen overbodige luxe. Bij het inkorten wordt het belastbare vermogen vaak iets hoger, maar moet je ook dienovereenkomstig het subwonic filter hoger instellen.

Volgens de datasheet van Beyma moet het -3 dB punt bij een 120 liter kast op ca 42 Hz liggen, erg netjes dus. Overigens heeft deze speaker keurig nette TS parameters.

Over de versterker heb ik wel mijn twijfels. De mackie M1400 levert 2x 300 Watt RMS in 8 Ohm. Liever zie ik (en vele anderen) 900 - 1200 Watt RMS versterker vermogen op deze subwoofer losgelaten worden.

TCMC

DAP Vision 1600 in zwarte behuizing.
BST Liker ????
SAE CA9 (Staat op de print)

Lang geleden gerepareerd (grijze behuizing). Oerdegelijke en 2 Ohm stabiele class-B bak.
Let op de voedingstrafo. Met 2000 VA is dit ruim overgedimensioneerd evenals de vele elco's die er in zitten.

TCMC

Ik zou zeggen, bouw dit gewoon na zoals op de tekeningen staat aangegeven. Het ontwerp is op zich heel goed doordacht. De hoogte is ideaal voor als je 2 subwoofers en een stevige topkast per kant wilt plaatsen. De kasten vallen alleen wat diep uit.

Als ik heel snel naar de TS parameters kijk, dan behoort een basreflex kast ook tot de mogelijkheden. Ik zou dan eens met WinISD o.i.d. aan de slag gaan.

TCMC

De crossover frequentie van het passieve filter ligt op 200 Hz wat erg hoog is. Hierdoor hoor je veel mid-bass wat de diepere bassen maskeert op het gehoor. Het bouwen van passieve filters bij lagere frequenties leidt tot andere problemen, o.a. een impedantiedip vlak boven de hogere resonantie frequentie van het basreflex systeem. Verder wordt er bij passieve filtering en de hoge overname frequentie veel energie van de versterker opgeslorpt.

Ik zou in eerste instantie actief gaan crossen en eens beginnen met een overname frequentie van 100 Hz.

Met een toongenerator kun je relatief weinig uithalen in een relatief kleine ruimte. Daar waar je een dip hoort rond de 50 - 60 Hz kan een paar meter verderop opeens een bult ontstaan. denk maar aan het staande golven verhaal, reflecties, knopen, buiken etc.

TCMC

Ik heb beide speakers eens in WinISD ingevoerd. In beide gevallen kom ik op een kast uit van 160 liter en een tuning frequentie van 43 Hz. Ik vind de BR118 kast derhalve ook prima geschikt voor beide speakers.

Wat Le betreft, daar wijk ik van af. Ik zoek de impedantie op bij 10 KHz en die staan in beide grafieken vermeld. Hieruit bereken ik de nieuwe Le. De impedantie plot die daar uit rolt in WinISD komt heel dicht in de buurt met de impedantie plot van de speaker die ik meet met Sia Smaart Live 5.

Verder hanteer ik: X-max=(Hc-Hg)/2
In beide gevallen kom ik dan op een Xmax van 7 mm uit.

Mijn conclusie is dat het rendement op 97 dB bij 2,83 V~ op 1 meter uit komt. In half space termen is dat dan 103 dB bij 2,83 V~ op 1 meter en dat is enorm netjes.

Ondanks dat inderdaad bijna dezelfde grafieken uitrollen kies ik eerder voor de Beyma 18G550 omdat deze een 4,5 inch voice coil heeft alsook een wat hogere Fs. Die Fs zakt later wat in elkaar en in de regel gaan speakers met een stuggere ophanging/spider ook wat langer mee.

Van de andere kant wil dit niet meteen zeggen dan de 18Sound 18LW1400 slecht is. Ik heb het idee dat beide speakers niet veel voor elkaar onderdoen en dat beide fabrikanten ter dege weten waar ze mee bezig zijn.
De praktijk zal dan moeten uitwijzen welke speaker het beste is.

TCMC

Als ik kijk naar de 18LW1400, dan zie ik vooral dat de inductiviteit Le een stuk hoger ligt. Dit duidt dan op een grotere voice en wellicht dat deze in 4 lagen gewikkeld is. Hoewel het rendement dan iets lager is, heeft deze speaker veel minder last van power compressie, iets wat volgens mij nog te vaak onderschat wordt en wat ook bijna nergens vermeld wordt.

TCMC

Voor alle speakers geldt dat deze zich allen moeten houden aan de natuurkundige wetten. Daar ontkom je simpel niet aan. Het maakt dus dan helemaal niks uit wat voor merk speaker het is. Bij speakers komt dit o.a. heel goed tot uitdrukking in de Thiele Small parameters die je tegenwoordig vrij gemakkelijk zelf kunt nameten.

Ga ik op de Thiele Small Parameters af bij de 18G50 en de EVX180B en ik zou zelf een 18 inch subwoofer kast bouwen, dan valt mijn keuze in ieder geval op de 18G50.

Verder let ik dan ook op zaken zoals een dubbele spider, voice coil materiaal, soort draad, hoeveel lagen, conus materiaal, ophanging, lijmverbindingen etc.

Een van de vraagtekens die dan nog open blijft staan is: Hoe lang gaat een speaker mee onder zware bedrijfsonstandigheden. In dit geval denk ik dan wel aan merken die daar (10-tallen) jaren ervaring in hebben en komt het op pure materiaalkennins en ervaring aan.

TCMC

Inmiddels zitten we in het Vista tijdperk, en omdat de bovengenoemde Creative kastjes niet of moeilijk verkrijgbaar zijn ben ik op de Terractec Aureon 5.1 USB MKII terecht gekomen. Dit is een heerlijke no-nonsense kaart wat meteen werkt onder Windows XP, Vista-32 en Vista-64 zonder ook een driver CD nodig te hebben. Deze USB kaart heeft zelfs onder Windows Vista weinig ruis, iets wat ik van die onboard chipsets en de wat oudere PCI geluidskaarten niet kan zeggen.

Voor spectrum en transfer metingen kunnen dezelfde procedures worden aangehouden, alleen moet je de opname regelaar op het juiste niveau instellen. De uitgangsspanning is 500 mV bij -6 dB VU (-6 dBV), ofwel hetzelfde als bij de SB24.

Voor impedantie metingen dien je wel de hoofdtelefoon uitgang te gebruiken omdat deze laagohmiger is dan de line out.

TCMC

Tja, maar ik heb nog een backup op mijn notebook staan :) Meestal heb ik standaard settings met geen tot weinig EQ punten.
Overigens heeft de LEM DX-24 MIDI aansluitingen. De LEM DX-26 werkt met een RS-232 poort wat ik iets handiger vind. (Minder kabels).

TCMC

Het sterke punt van de Driverack PA vind ik toch wel de ingebouwde compressors/limiters. Met de OverEasy functie zijn die heel eenvoudig in te stellen. Overigens als je leuke subs hebt (lees: subs met goede diepgang), kun je met de subharmonic synthesizer spelen. Met name oudere discoplaten die in het verleden toch wel wat dun klonken kun je daar aardig mee tot leven brengen. Overigens zijn de LM DX processoren lekker eenvoudig in te stellen.

TCMC

Twister Computer en Muziek Center.
Is helaas opgeheven en ik ben er ook een tijdje niet meer in actief.

TCMC

Van LEM heb ik de DX-24 gehad en heb nog de DX-26. Beide zijn leuke processoren. Enige storende factor aan deze dingen is de tamelijke hoge ruisvloer. In die 6 jaar dat ik de LEM processor gebruik hebben ze mij, op een NiHM cell na dan, nooit in de steek gelaten.

TCMC